Magna Graecia- Απουλία

Οκτώ ώρες πλους Ηγουμενίτσα- Brindisi και πενήντα λεπτά οδήγηση στους ιταλικούς αυτοκινητόδρομους μας φέρνουν στους ελληνόφωνους οικισμούς της Απουλίας , στην χερσόνησο - τακούνι της κάτω Ιταλίας- του Salento.Στην επαρχία του Lecce, εννέα σήμερα οικισμοί συνθέτουν την Grecia Salentina –Ελλάδα του Σαλέντο. Στην πλειοψηφία τους οι κάτοικοι ομιλούν ως δεύτερη μια ιδιαίτερη γλώσσα που μοιάζει πολύ στα Ελληνικά με δανεικούς τύπους και προφορά από τα Ιταλικά, τα «γκρεκάνικα» (Grika),σχεδόν ίδια με την γλώσσα που μιλιέται δυτικότερα από τους ελληνόφωνους της Καλαβρίας. Πρόσφατα δε, αυτή διδάσκεται και σε σχολεία προαιρετικά. Μετά από το ενδιαφέρον των τελευταίων χρόνων έχουν ιδρυθεί πολλά σωματεία για την διατήρηση της κληρονομιάς αυτής, διοργανώνονται εκδηλώσεις σε συνεργασία με την Ελλάδα, αμοιβαίες επισκέψεις, γίνονται αδελφοποιήσεις των οικισμών με ελληνικές πόλεις. Αλλά ο τόπος μπήκε και στους καταλόγους των ταξιδιωτικών γραφείων που κουβαλάνε γκρουπ περίεργων για να δουν από κοντά τους ελληνόφωνους γκρεκάνους – εκθέματα μουσείου.


Κάλμα η Αδριατική, εκατομμύρια ελιές, τόπος ηλιοκαμένος, η υγρασία θολώνει την όραση, κάμπος, πέτρινα αγροτόσπιτα, τείχη Ρωμαϊκά, αστραφτερά μάρμαρα, οι Νορμανδοί εγκαταστάθηκαν εδώ , οι Τούρκοι αποβιβάσθηκαν στην παραπέρα ακτή, κρανία στον καθεδρικό του Ότραντο ανάμεσα σε κάμερες και φλας. Πρόσωπα φυσιογνωμίες γνώριμες, χαμόγελα, λέξεις, χαιρετισμός «calimera». Στην Γκαλατίνα το βλέμμα πιάνει ένα αρχαίο Αθηναϊκό τετράδραχμο σε μια πινακίδα, στο Ότραντο την λέξη «τέχνη» στα ελληνικά, στην πλάτη ενός έφηβου γραμμένη η “Mεγάλη Ελλάδα” και ένας άνδρας που κάθεται έξω από το σπίτι του το σούρουπο συγκινείται ακούγοντας λόγια στα Ελληνικά, τυφλός πια, σηκώνεται και μας φωνάζει .

Για την καταγωγή των ελληνόφωνων του Σαλέντο , όπως και της Καλαβρίας δυτικότερα στον Ιταλικό νότο, οι απόψεις που διατυπώθηκαν συγκλίνουν στο ότι είναι Έλληνες άποικοι του 8ου αιώνα π.X.. Πρόκειται για την Μεγάλη Ελλάδα (Magna Graecia). Και πόλεις σημαντικές της εποχής ήταν ο Υδρούς (Otranto), η Λεύκη (Leuca), o Tάρας (Taranto), η Καλλίπολη (Gallipoli).Δεύτερο κύμα αποίκησης υπήρξε τα Βυζαντινά χρόνια της μεγάλης αυτοκρατορίας. Στα νεώτερα χρόνια και έως τις αρχές του 19ου αιώνα, η παρουσία των κοινοτήτων ήταν άγνωστη. Γλωσσολόγοι έκτοτε ασχολήθηκαν εκτενώς με το θέμα. Στην είσοδο και των εννέα οικισμών σήμερα υπάρχει πινακίδα με το όνομα του οικισμού στις τρεις γλώσσες (Ιταλικά –Ελληνικά- Γκρεκάνικα).

Πληρώνουμε με ελληνικά ευρώ και το κορίτσι στο ταμείο δεν κρύβει την χαρά του, τα δείχνει στους φίλους της, πολύχρωμα βαγόνια στον σταθμό, το καλοκαίρι αυτό βρέχει κάθε απόγευμα, φάρμα δίπλα στον αυτοκινητόδρομο, ο Τζιοβάννι 77 ετών διηγείται για το ταξίδι του στην «Ατήνα», στον καθεδρικό ναό βαφτίζουν το βράδυ, στο κάστρο που αντιστάθηκε έχει γιορτή και παλαιοπωλείο, στο κιόσκι η μπάντα παίζει κλασσική μουσική, το λιμάνι του Τάραντα σκοτεινιάζει ενώ ναυτικοί δόκιμοι φωτογραφίζονται με τις αρραβωνιαστικές τους.

Οι τοπικές ορχήστρες παίζουν εξαντλητικά «πίτσικα» τα Αυγουστιάτικα βράδια στις γιορτές και πολλά παραδοσιακά τραγούδια με γκρεκάνικους στίχους. Υπάρχουν αρκετές ορχήστρες από νέους και ηλικιωμένους μαζί με ονόματα όπως «τ’ Αργκαλειό», «Τα παιντία του Ρόκκο», «Γκετονία». Η Ταραντέλλα , μουσικό θέμα δίχως τέλος παιζόταν για να θεραπεύσει τον τσιμπημένο από τη αράχνη Ταραντούλα σε μια διαδικασία που κρατούσε ημέρες. Το έθιμο αναπαράγεται σε συναυλίες με θεατρικό δρώμενο. Οι στίχοι και οι τίτλοι των τραγουδιών εκπλήσσουν με την ελληνικότητά τους. Δύο από τα δημοφιλέστερα φέρουν τους τίτλους «Kallinitta» («Καληνύχτα») και «Oriamu pisulina» («Ωραία μου περιστέρα»).

Χορός ξέφρενος, τη νύχτα στις πέτρινες πλατείες, μια κοκκινομάλλα ,ένας ηλικιωμένος, ένα νήπιο, «στην καρντία μου πάντα ετσένα βαστώ», ταμπουρέλο, οργκανέτο, πανσέληνος , η εκκλησία ζωγραφισμένη στον ουρανό της Μεσογείου και οι δαίμονες της αράχνης .Ας δούμε πού έχει συναυλία απόψε, χορεύουν ελεύθερα, δεν φτάνουν οι στάσεις η μπάντα έχει τους χορευτές της, πώς να αισθάνονται για την Ελλάδα, στα άσπρα σεντόνια η κοπέλα, κοίτα εκείνο το ζευγάρι, καταλαβαίνουν τους στίχους όλοι, θα πουν το «λίον γκέρνει λίον εγγίτζει το νερό».Έτσι φαίνεται.

Οι ελληνόφωνοι κάτοικοι των κοινοτήτων Calimera, Sternatia,Castrignano dei Greci, Corigliano d’ Otranto, Soleto, Martano, Martignano, Melpignano, Zollino,-περίπου 40.000 σήμερα εκ των οποίων η πλειοψηφία κατέχει ή κατάγεται από οικογένεια που κατέχει την γκρεκάνικη γλώσσα- δεν είναι εθνική μειονότητα με την έννοια που τελευταία ισχύει, ούτε έχουν εθνική ελληνική συνείδηση. Είναι Ιταλοί, καθολικοί από τον 17ο αιώνα, με έμφυτη αγάπη για την αδελφή Ελλάδα, περήφανοι για την ελληνική κουλτούρα και ρίζες τους ενώ συνθέτουν βέβαια πολιτισμική γέφυρα των δύο χωρών. Πάνω από όλα προσωποποιούν την μακραίωνη ιστορία της περιοχής από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα και είναι φορείς μιας γλώσσας που διασώζοντας τα βασικά στοιχεία και χιλιάδες λέξεις της Ελληνικής, επέζησε.

Λευκές γωνίες τα σπίτια, τα στενά, «Anichirion», κάμα το τέρος, η τυγκατέρα μου πουρνό πουρνό και ο κιούρης μου πολεμάει, πού να τρέχει η μνήμη μαζί με τις λέξεις και τι ετυμολογίες να σκεφτείς, η τάλασσα που μας χωρίζει και η καταιγίδα φεύγει φεύγει ανατολικά, πάει προς την Ελλάδα.

Τόσο κοντά τόσο μακριά.